Kaamatan KK Pink Ribbon penuh bermakna

Dari kiri : Jacqueline John @Naqiah, Datin Lucilla Phang, Dr Julia Emelda Ongkili dan Dane pemenang Unduk Ngadau (kaum ibu) sambutan itu.

TUARAN : Tadau Kaamatan Persatuan Sokongan Kanser Payudara Kinabalu atau lebih dikenali sebagai Kinabalu Pink Ribbon Sabtu lalu walau sederhana namun penuh bermakna.

Aktivis masyarakat Dr Julia Emelda Ongkili yang turut dijemput hadir sambutan itu dan menjadi juri Sugandoi dan Unduk Ngadau (kaum ibu), berkata ia mengeratkan lagi perhubungan mereka yang terlibat dalam program persatuan itu.

Menurut Dr Julia, persatuan kini mempunyai lebih 500 orang ahli dengan matlamat utama membawa kesedaran dan pengesanan awal kanser payu dara kepada rakyat termasuk di luar bandar.

"Kami memudahkan pengesanan awal barah dan juga menyediakan bantuan sokongan kepada pesakit..." katanya kepada Borneo Herald.

Kaamatan dihadiri lebih 50 anggota dan sahabat persatuan di Dewan Serambi di sini itu dirasmikan pengasas yang juga presiden pertama persatuan, Datin Lucilla Phang.

Turut hadir ialah naib presiden yang juga pengerusi penganjur Kaamatan itu, Jacqueline John @ Naqiah.

Sementara itu barisan baru pimpinan Kinabalu Pink Ribbon bagi sesi 01/07/2024-30/06/2026 ialah:

Presiden: Christy Salazar

Naib Presiden: 

1. Yvonne Dumpangol

2. Jacqueline John 

Setiausaha: Gracie Lim

Penolong Setiausaha : Grace Totil

Bendahari: Chin Nyet Yun 

AJK: Alice Justine, Zahara Wong dan Hajah Darmin Bt Andi.

Berikut gambar-gambar yang dikongsikan Dr Julia, yang membawa maksud tersendiri :

Referendum will settle the Philippines' Claim on Sabah, fix the future of Sabah and Sarawak, claim Borneo activists

By Luke Rintod, 6-7-2024

KOTA KINABALU : A group of Sabah and Sarawak's activists today claimed that a true referendum will settle the prolong Philippines' claim on Sabah.

They opined that the referendum will also settle once and for all the lingering questions of whether the two Borneo states still want to continue with the federation with Malaya in Malaysia or otherwise.

They raised the issue as the Philippines prepared its argument to get the United Nations to recognise the extent of its continental shelf in its own on-going dispute with China which claims the entire South China Sea.

In fact the Philippines on June 15, 2024, filed its report or demand in the UN on its sovereignty over the sea setting out 350 nautical miles on a continental shelf from its Palawan island, just north of Malaysian Banggi island off Sabah.

Under the UN Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), the maximum outer limits allowed for a country's continental shelf is 350 nautical miles.

The Borneo activists, in their joint statement today, argued that the Philippines could be asserting its claim of continental shelf off Palawan island from the Sabah baseline, and this could be construed as a prelude to claiming Sabah.

The 11 activists are Daniel John Jambun, Robert Pei, Jovilis Majami, Timothy Jagak, Moses Anap, Emily Elvera Edward, Cleftus Stephen Mojingol, Voon Lee Shan, Peter John Jaban, Apun Achong and Dr Kanul Gindol who each leads their own NGO/CSO (listed below).

"The Philippines could approach the UN to resurrect the Manila Accord 1963 and claim that the then Malayan & British governments had breached the Accord pre-Malaysia formation conditions agreed to by Malaya with Indonesia and the Philippines on 31st July 1963.

"These were that (a) there be compliance with UN requirement for a referendum to allow the people of a non-self-governing territories to exercise self-determination in a vote on federation with Malaya and S'pore (b) resolve the Philippines claim on Sabah," they said.

In the UN Charter, a Non-Self-Governing Territory is defined as a territory “whose people have not yet attained a full measure of self-government.

They said Sabah and Sarawak could then be dragged into the issue and raise the issue of internal colonisation by Malaysia.

 

"The Philippines may argue before the UN Council that the formation of Malaysia was conducted hastily and without the consent and free will of the people of Sabah through a referendum. 

"The Cobbold Commission, conducted to ascertain the opinion of some 4000 people in Sabah and Sarawak on the formation of Malaysia, was not a real referendum. The commission conclusion that 1/3 were for Malaysia, 1/3 wanted independence first, and another 1/3 wanted total independence, was merely an inquiry and not a referendum. This could not in any way be used to represent the views of over 1.5 million people in Sabah and Sarawak at the time, half of whom were not adults. Nor was the inquiry actually a process of directly obtaining the consent of the adult voters as required by UN Decolonisation laws," they said.

Colonisation stands defined by international law as a criminal enterprise for accumulating capital by transferring wealth from those who have no power for those who have power.

They further said : "Although we do not believe that the Philippines has a solid claim, the matter should be finally laid to rest by an agreement to conduct a referendum for Sabahans to choose among three options:

1. Remain in the Malaysian Federation.

2. Join the Philippines (an outcome we consider highly unlikely).

3. Exit the Malaysian Federation for independence.

"Firstly, there must be at least a three-year free campaign to inform people of the respective positions (by Sabahans only, with no Malayan input) on the three options. 

"Secondly, Project IC holders must be excluded and barred from voting in the referendum. And thirdly, and most of all, both Malaysia and the Philippines must agree to abide by the referendum result," they said.

They pointed out that a referendum will finally achieve what should have been done in 1963.

They said there were three occasions when this right was denied by the Malayan and British governments:

1. A referendum instead of the Cobbold Commission.

2. A referendum in compliance with the Manila Accord 1963 condition, which was sabotaged by the British with a "UN assessment."

3. Failure to comply with the condition in the 1966 Malaysia-Indonesia Peace Treaty to end Konfrontasi, to hold a vote on Malaysia in Sabah (and Sarawak). 

"This call for a referendum will secure a definitive and just resolution to the Sabah question, allowing its people to decide their future once and for all," they asserted.

"Even the Philippines' former President Diosdado Macapagal once declared that if Sabah chose independence, the Philippines would respect that choice," they said adding that it is time especially for Sabahans to see its potential forward.#

Daniel John Jambun

President, Borneo's Plight in Malaysia Foundation (BoPiMaFo)

Robert Pei President Sabah Sarawak Rights Australia New Zealand (SSRANZ)

Jovilis Majami President Persatuan Pembangunan Sosial Komuniti Sabah (BANGUN)

Timothy Jagak

Gabungan Orang Asal Sarawak/Sabah (GOASS)

Moses Anap President Republic of Sabah North Borneo (RSNB)

Emily Elvera Edward President of Sabah Sarawak Borneo Native Organisation Inc 

Cleftus Stephen Mojingol President Pertubuhan Kebajikan Rumpun Dayak Sabah 

Voon Lee Shan President Parti Bumi Kenyalang (PBK)

Peter John Jaban

Publicity and Information Chief 

Sarawak Association fo peoples Aspirations ( SAPA )

Apun Achong 

Deputy President 

Persatuan Etnik Dayak Asal Sarawak ( PEDAS )

Dr Kanul Gindol Chairman Gindol Initiative for Civil Society Borneo

Stetmen berkenaan dalam versi Bahasa Malaysia :

**KENYATAAN AKHBAR**

Kerajaan Filipina boleh mendekati PBB untuk menghidupkan semula Perjanjian Manila 1963 dan mendakwa bahawa kerajaan Malaya dan British ketika itu telah melanggar syarat-syarat pembentukan Malaysia yang dipersetujui oleh Malaya dengan Indonesia dan Filipina pada 31 Julai 1963.

Syarat-syarat tersebut adalah (a) mematuhi keperluan PBB untuk mengadakan referendum bagi membolehkan penduduk wilayah yang belum berkerajaan sendiri melaksanakan hak menentukan nasib sendiri dalam undian mengenai penyertaan dalam persekutuan dengan Malaya dan Singapura (b) menyelesaikan tuntutan Filipina terhadap Sabah.

Dalam Piagam PBB, Wilayah yang Belum Berkerajaan Sendiri ditakrifkan sebagai wilayah "yang rakyatnya belum mencapai tahap pemerintahan sendiri yang sepenuhnya."

https://www.un.org/en/observances/non-self-governing-week

Mereka boleh mendekati Jawatankuasa Dekolonisasi PBB untuk meminta kajian semula mengenai Perjanjian tersebut dan MA63.

Penyerahan Filipina kepada Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu untuk secara rasmi mengiktiraf keluasan landas kontinentalnya yang memproyeksikan dari garis asas Sabah boleh dianggap sebagai pendahulu kepada tuntutan ke atas Sabah.

https://www.malaysia-today.net/2020/08/26/philippines-just-approved-a-bill-to-include-sabah-as-part-of-their-map-on-passports/

Filipina mungkin berhujah di hadapan Majlis PBB bahawa pembentukan Malaysia dilakukan secara tergesa-gesa dan tanpa persetujuan dan kehendak bebas rakyat Sabah melalui referendum.

Suruhanjaya Cobbold, yang dijalankan untuk menentukan pendapat sekitar 4000 orang di Sabah dan Sarawak mengenai pembentukan Malaysia, bukanlah referendum sebenar. Kesimpulan suruhanjaya bahawa 1/3 menyokong Malaysia, 1/3 mahukan kemerdekaan terlebih dahulu, dan 1/3 lagi mahukan kemerdekaan sepenuhnya, hanyalah satu kajian dan bukan referendum. Ini sama sekali tidak boleh digunakan untuk mewakili pandangan lebih 1.5 juta orang di Sabah dan Sarawak pada masa itu, di mana separuh daripadanya bukan orang dewasa. Selain itu, kajian ini sebenarnya bukan satu proses untuk mendapatkan persetujuan langsung daripada pengundi dewasa seperti yang diperlukan oleh undang-undang Dekolonisasi PBB.

Oleh itu, Sabah dan Sarawak boleh membangkitkan isu penjajahan dalaman oleh Malaysia.

Penjajahan ditakrifkan oleh undang-undang antarabangsa sebagai satu usaha jenayah untuk mengumpul modal dengan memindahkan kekayaan daripada mereka yang tidak mempunyai kuasa kepada mereka yang mempunyai kuasa.

Walaupun kami tidak percaya bahawa Filipina mempunyai tuntutan yang kukuh, perkara ini harus diselesaikan sekali gus dengan bersetuju untuk mengadakan referendum bagi membolehkan rakyat Sabah memilih antara tiga pilihan:

1. Kekal dalam Persekutuan Malaysia.

2. Menyertai Filipina (hasil yang kami anggap sangat tidak mungkin).

3. Keluar dari Persekutuan Malaysia untuk kemerdekaan.

Pertama sekali, mesti ada kempen bebas selama sekurang-kurangnya tiga tahun untuk memaklumkan kepada rakyat mengenai kedudukan masing-masing (oleh rakyat Sabah sahaja, tanpa campur tangan Malaya) mengenai ketiga-tiga pilihan tersebut.

Kedua, pemegang Project IC mesti dikecualikan dan dihalang daripada mengundi dalam referendum.

Ketiga, dan yang paling penting, Malaysia dan Filipina mesti bersetuju untuk mematuhi keputusan referendum tersebut.

Sebuah referendum akhirnya akan mencapai apa yang sepatutnya dilakukan pada tahun 1963. Terdapat tiga kesempatan di mana hak ini dinafikan oleh kerajaan Malaya dan British:

1. Referendum sebagai ganti kepada Suruhanjaya Cobbold.

2. Referendum untuk mematuhi syarat Perjanjian Manila 1963, yang disabotaj oleh British dengan "penilaian PBB".

3. Kegagalan mematuhi syarat dalam Perjanjian Damai Malaysia-Indonesia 1966 untuk menamatkan Konfrontasi, untuk mengadakan undian mengenai Malaysia di Sabah (dan Sarawak).

Seruan ini untuk referendum akan mendapatkan resolusi yang muktamad dan adil mengenai persoalan Sabah, membolehkan rakyatnya menentukan masa depan mereka sekali dan selamanya.

Bekas Presiden Diosdado Macapagal pernah menyatakan bahawa jika Sabah memilih kemerdekaan, Filipina akan menghormati pilihan itu. Sudah tiba masanya bagi rakyat Sabah untuk meneliti semula kemungkinan ini ke hadapan.

**Penandatangan:**

Daniel John Jambun  

Presiden, Yayasan Borneo's Plight in Malaysia (BoPiMaFo)

Robert Pei  

Presiden Sabah Sarawak Rights Australia New Zealand (SSRANZ)

Jovilis Majami  

Presiden Persatuan Pembangunan Sosial Komuniti Sabah (BANGUN)

Timothy Jagak  

Gabungan Orang Asal Sarawak/Sabah (GOASS)

Moses Anap  

Presiden Republic of Sabah North Borneo (RSNB)

Emily Elvera Edward  

Presiden Organisasi Asal Borneo Sabah Sarawak Inc

Cleftus Stephen Mojingol  

Presiden Pertubuhan Kebajikan Rumpun Dayak Sabah

Voon Lee Shan  

Presiden Parti Bumi Kenyalang (PBK)

Peter John Jaban  

Ketua Publisiti dan Maklumat  

Persatuan Aspirasi Rakyat Sarawak (SAPA)

Apun Achong  

Timbalan Presiden  

Persatuan Etnik Dayak Asal Sarawak (PEDAS)

Dr Kanul Gindol  

Pengerusi Gindol Initiative for Civil Society Borneo

Q & A with Robert Pei on MA63

                                 Robert Pei

QUESTIONS & ANSWERS ON MA63 IMPLEMENTATION

Robert Pei is President of Sabah Sarawak Rights Australia New Zealand (SSRANZ) NGO. He answers questions on MA63 implementation.

1. WHAT DO YOU THINK NOW OF THE FEDERAL GOVERNMENT'S PROGRESS IN IMPLEMENTING THE FULL ESSENCE OF MA63 FOR SARAWAK?

Robert Pei : The Federal Government faces significant challenges in fully implementing the Malaysia Agreement 1963 (MA63) due to numerous unconstitutional alterations that have shifted the agreed Malaysia concept from a secular multi-cultural state to one dominated by race and religion. These changes have eroded the original terms and conditions of MA63, making it impossible to fully restore the "lost rights" of Sarawak (and Sabah) even if unconstitutional laws are repealed. 

The Federal Government has neither the capacity nor the willingness to compensate Sarawak and Sabah for the extensive economic and developmental losses sustained over the past 60 years. Since the negotiations began on the restoration of MA63 rights in 2015, there has been a significant delay, with issues like the Sabah 40% revenue entitlement remaining unresolved.

Additionally, a thorough legal review of the validity of MA63 is essential, as its legitimacy would impact the foundation of Malaysia, focusing on the issue of whether Sarawak and Sabah were legally incorporated as part of Malaysia. The inquiry should examine whether MA63 was validly made when 3 of the signatory parties were British Crown Colonies not sovereign states with the legal capacity to make binding international treaties and whether the people's informed consent was given to form Malaysia. Alternatively, if MA63 was valid the numerous violations of foundational terms suggest that the agreement might be effectively terminated, questioning the binding nature of the federation.

2. WHAT IN YOUR OPINION ARE SOME OF THE MOST CRUCIAL ASPECTS OF AUTONOMY (FUNDING, ETC) FOR SARAWAK THAT YOU WOULD LIKE TO SEE URGENTLY INTRODUCED?

Robert Pei : Subject to MA63 being valid, full autonomy or Borneanisation should be prioritised as was originally agreed in 1963. This includes de-Malayanisation of Sarawak’s government machinery, restoring full control over internal affairs, education, finances, and resources, and repealing all federal laws that infringe upon Sarawak's MA63 rights. Achieving true autonomy involves undoing the colonial-like control imposed by Malaya and ensuring that Sarawak has the power to govern its own affairs independently.

3. ARE YOU SATISFIED WITH HOW THE SARAWAK GOVT HAS DEALT WITH THE FEDERAL GOVT IN THIS RESPECT?

Robert Pei : No, the Sarawak government remains subservient to the Malayan federal government despite claims of being "equal partners." The government has not taken significant steps to reclaim control over Sarawak’s oil and gas resources, administration, and education. The Sarawak government’s handling of the 2018 Petronas PDA74 court case, where they accepted a "commercial settlement" instead of asserting their superior legal claim, illustrates this subservience. While the Sarawak government is undertaking various development projects, it has not addressed the fundamental MA63 terms such as Borneonisation and the repeal of unconstitutional laws affecting Sarawak's rights.

4. DO YOU THINK THAT THIS PUSH FOR AUTONOMY HAS GROWN STRONGER SINCE PM ANWAR TOOK OFFICE? WHY/WHY NOT?

Robert Pei : The push for autonomy appears to have grown stronger, partly due to underlying popular discontent over poverty, education, and development issues, and resentment over the exploitation of resources for Malaya’s benefit.  The Sarawak government’s assertiveness is also a response to the revival of nationalist movements and social discontent. The fall of the BN after decades of one-party rule has allowed the Sarawak power elites to assert themselves more boldly, re-branding from PBB to GPS and claiming to fight for Sarawakians' rights. 

However, there are still significant breaches of MA63 that challenge the credibility of both the federal and Sarawak governments in restoring Sarawak's rights. This relates to the series of unconstitutional legislation which removed Sarawak-Sabah MA63 rights from 1965 to 2021, especially 1965 S’pore Separation Act, CSA1966, ACT 354, PDA74 and TSA2012.  

To fully restore those rights all these laws must be repealed. Neither the Federal Government nor the Sarawak Government are willing to do this as it will create a huge crisis in Ketuanan Melayu (KM) hegemony of Malaya and possibly end the Madani government's stay in power and as well as challenging GPS’ lopsided KM rule of Sarawak.

5. WHY DO YOU THINK THE FEDERAL GOVERNMENT IS STILL LACKING IN SOME ASPECTS WHEN IT COMES TO FULLY IMPLEMENTING MA63?

Robert Pei : The Federal Government's reluctance to fully implement MA63 and de-colonize Sarawak stems from a desire to maintain control over Sarawak and Sabah and the benefits that come with this control. 

Repealing unconstitutional laws and fully restoring MA63 rights would threaten the political legitimacy of Malaysia, which is based on an ideology of race and religious supremacy. The federal government is unwilling to make the necessary changes that would disrupt this hegemony.

6. WHAT DOES A SUFFICIENTLY AUTONOMOUS SARAWAK LOOK LIKE TO YOU, HOW DO YOU ENVISION IT TO BE?

Robert Pei : A sufficiently autonomous Sarawak would have self-rule, free from Malayan control of its internal affairs, resources, and finances, and the repeal of laws that affect MA63 rights. Autonomy was a foundational condition for the federation, meant to replace post-colonial administration with local governance. 

However, Borneonisation has been replaced by Malayanisation, effectively turning Sarawak into a colony under Malayan control. Achieving autonomy would mean reversing these trends, repealing unconstitutional laws, and allowing Sarawak to govern itself independently, similar to the original intent of MA63.

7. SOME HAVE ALSO CALLED FOR AN INDEPENDENT SARAWAK. WHAT ARE YOUR THOUGHTS ON THIS?

Robert Pei : Given the failure to realize the goals and benefits of “independence in Malaysia,” especially when Sarawak was induced to give up real independence for federation with Malaya, exit and independence seem to be the only routes for true self-determination for Sarawak. International law does not prohibit secession, and Sarawak has the intrinsic right to leave the federation if desired.

The Sarawak-Sabah demand for an Exit clause in the MA63 discussions was dismissed by IGC Chairman Lord Lansdowne in 1963 when he stated that "any state voluntarily entering into a federation has the intrinsic right to secede at will and therefore it was unnecessary to include in the Constitution".

It is always claimed by federalists that Malaysia was a free association but in the same breath, they argue that Point 7 of Sabah's 20 Points, prohibits "secession". Sabah's 20 Points Memorandum is not a legally binding agreement and it was not even signed by Malaya which insisted on Point 7. This was excluded from the amended 1957 Federal Constitution adopted as the Malaysia Constitution. 

If MA63 is proven to be invalid in a UN international court of law, Malaysia would be shown to have been “formed” without a legal basis. Then UN assistance must be sought to peacefully gain independence. Malaya must forthwith return sovereignty and territory to Sarawak and Sabah.

A political party elected on the promise of seeking independence would have the mandate to take appropriate action, including declaring a unilateral declaration of independence (UDI) or conducting a referendum. The GPS party should not obstruct the pursuit of independence, as true self-determination is the ultimate goal for the people of Sarawak.#

VERSI BAHASA MALAYSIA 

SOALAN & JAWAPAN TENTANG PELAKSANAAN MA63

Robert Pei adalah Presiden NGO Sabah Sarawak Rights Australia New Zealand (SSRANZ). Beliau menjawab soalan mengenai pelaksanaan MA63.

1. APA PENDAPAT ANDA TENTANG KEMAJUAN KERAJAAN PERSEKUTUAN DALAM MELAKSANAKAN SEPENUHNYA MA63 UNTUK SARAWAK?

Robert Pei: Kerajaan Persekutuan menghadapi cabaran besar dalam melaksanakan sepenuhnya Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) disebabkan oleh pelbagai perubahan tidak berperlembagaan yang telah mengubah konsep Malaysia yang dipersetujui daripada sebuah negara sekular berbilang budaya kepada satu yang didominasi oleh kaum dan agama. Perubahan ini telah menghakis terma dan syarat asal MA63, menjadikannya mustahil untuk memulihkan sepenuhnya "hak yang hilang" Sarawak (dan Sabah) walaupun undang-undang yang tidak berperlembagaan dimansuhkan.

Kerajaan Persekutuan tidak mempunyai kapasiti atau kesediaan untuk memberi pampasan kepada Sarawak dan Sabah atas kerugian ekonomi dan pembangunan yang besar yang dialami selama 60 tahun yang lalu. Sejak rundingan mengenai pemulihan hak MA63 bermula pada tahun 2015, terdapat kelewatan yang ketara, dengan isu seperti hak hasil 40% Sabah masih belum diselesaikan.

Tambahan pula, kajian undang-undang yang menyeluruh mengenai kesahihan MA63 adalah penting, kerana kesahihannya akan mempengaruhi asas Malaysia, menumpukan pada isu sama ada Sarawak dan Sabah telah dimasukkan secara sah sebagai sebahagian daripada Malaysia. Penyiasatan perlu mengkaji sama ada MA63 dibuat secara sah apabila 3 daripada pihak penandatangan adalah Koloni Mahkota British bukan negeri berdaulat yang mempunyai kapasiti undang-undang untuk membuat perjanjian antarabangsa yang mengikat dan sama ada persetujuan rakyat telah diberikan untuk membentuk Malaysia. Sebaliknya, jika MA63 sah, pelanggaran terma asas yang banyak mencadangkan bahawa perjanjian itu mungkin secara efektif ditamatkan, mempersoalkan sifat mengikat persekutuan.

2. APAKAH PENDAPAT ANDA TENTANG BEBERAPA ASPEK AUTONOMI YANG PALING PENTING (PEMBIAYAAN, DAN SEBAGAINYA) UNTUK SARAWAK YANG ANDA INGIN LIHAT DIPERKENALKAN DENGAN SEGERA?

Robert Pei: Tertakluk kepada kesahihan MA63, autonomi penuh atau Borneonisasi perlu diutamakan seperti yang dipersetujui pada 1963. Ini termasuk memansuhkan pengaruh Malaya dalam jentera kerajaan Sarawak, mengembalikan kawalan penuh ke atas hal ehwal dalaman, pendidikan, kewangan, dan sumber, serta memansuhkan semua undang-undang persekutuan yang melanggar hak MA63 Sarawak. Mencapai autonomi sebenar melibatkan menghapuskan kawalan seperti penjajah yang dikenakan oleh Malaya dan memastikan Sarawak mempunyai kuasa untuk mentadbir urusan sendiri secara bebas.

3. ADAKAH ANDA BERPUAS HATI DENGAN CARA KERAJAAN SARAWAK MENANGANI KERAJAAN PERSEKUTUAN DALAM HAL INI?

Robert Pei: Tidak, kerajaan Sarawak tetap patuh kepada kerajaan persekutuan Malaya walaupun mendakwa sebagai "rakan kongsi yang sama rata." Kerajaan tidak mengambil langkah yang ketara untuk mendapatkan semula kawalan ke atas sumber minyak dan gas, pentadbiran, dan pendidikan Sarawak. Cara kerajaan Sarawak menangani kes mahkamah Petronas PDA74 pada 2018, di mana mereka menerima "penyelesaian komersial" dan bukannya menegaskan tuntutan undang-undang mereka yang lebih tinggi, menggambarkan kepatuhan ini. Walaupun kerajaan Sarawak sedang melaksanakan pelbagai projek pembangunan, ia tidak menangani terma asas MA63 seperti Borneonisasi dan pemansuhan undang-undang tidak berperlembagaan yang menjejaskan hak Sarawak.

4. ADAKAH ANDA BERFIKIR BAHAWA DESAKAN UNTUK AUTONOMI TELAH SEMAKIN KUAT SEJAK PM ANWAR MEMEGANG JAWATAN? MENGAPA/MENGAPA TIDAK?

Robert Pei: Desakan untuk autonomi nampaknya semakin kuat, sebahagiannya disebabkan oleh rasa tidak puas hati yang mendalam terhadap isu kemiskinan, pendidikan, dan pembangunan, serta rasa marah terhadap eksploitasi sumber untuk kepentingan Malaya. Ketegasan kerajaan Sarawak juga merupakan tindak balas kepada kebangkitan gerakan nasionalis dan ketidakpuasan sosial. Kejatuhan BN selepas beberapa dekad pemerintahan satu parti telah membolehkan golongan elit kuasa Sarawak menonjolkan diri dengan lebih berani, menjenamakan semula dari PBB kepada GPS dan mendakwa memperjuangkan hak rakyat Sarawak.

Namun, masih terdapat pelanggaran besar terhadap MA63 yang mencabar kredibiliti kedua-dua kerajaan persekutuan dan kerajaan Sarawak dalam memulihkan hak Sarawak. Ini berkaitan dengan siri undang-undang yang tidak berperlembagaan yang menghapuskan hak MA63 Sarawak-Sabah dari 1965 hingga 2021, terutamanya Akta Pemisahan Singapura 1965, CSA1966, ACT 354, PDA74, dan TSA2012.

Untuk memulihkan sepenuhnya hak-hak tersebut, semua undang-undang ini mesti dimansuhkan. Kerajaan Persekutuan mahupun Kerajaan Sarawak tidak bersedia melakukan ini kerana ia akan mencetuskan krisis besar dalam hegemoni Ketuanan Melayu (KM) Malaya dan mungkin mengakhiri kuasa kerajaan Madani serta mencabar pemerintahan KM yang berat sebelah oleh GPS di Sarawak.

5. MENGAPA ANDA BERFIKIR BAHAWA KERAJAAN PERSEKUTUAN MASIH KURANG DALAM BEBERAPA ASPEK APABILA BERKAITAN DENGAN MELAKSANAKAN SEPENUHNYA MA63?

Robert Pei: Keengganan Kerajaan Persekutuan untuk melaksanakan sepenuhnya MA63 dan mengakhiri kolonisasi Sarawak adalah berpunca daripada keinginan untuk mengekalkan kawalan ke atas Sarawak dan Sabah serta manfaat yang datang dengan kawalan ini.

Memansuhkan undang-undang yang tidak berperlembagaan dan memulihkan sepenuhnya hak-hak MA63 akan mengancam kesahihan politik Malaysia, yang berasaskan ideologi keunggulan kaum dan agama. Kerajaan persekutuan tidak bersedia untuk membuat perubahan yang diperlukan yang akan mengganggu hegemoni ini.

6. BAGAIMANA RUPA SARAWAK YANG CUKUP AUTONOMI BAGI ANDA, BAGAIMANA ANDA MEMBAYANGKANNYA?

Robert Pei: Sarawak yang cukup autonomi akan mempunyai pemerintahan sendiri, bebas dari kawalan Malaya terhadap hal ehwal dalaman, sumber, dan kewangannya, serta pemansuhan undang-undang yang mempengaruhi hak-hak MA63. Autonomi adalah syarat asas untuk persekutuan, yang bertujuan untuk menggantikan pentadbiran pasca-kolonial dengan pemerintahan tempatan.

Walau bagaimanapun, Borneonisasi telah digantikan dengan Malayanisasi, yang secara efektif menjadikan Sarawak sebagai koloni di bawah kawalan Malaya. Mencapai autonomi bermakna membalikkan trend ini, memansuhkan undang-undang yang tidak berperlembagaan, dan membolehkan Sarawak mentadbir sendiri secara bebas, serupa dengan niat asal MA63.

7. ADA YANG JUGA MENYERU SARAWAK UNTUK MERDEKA. APA PENDAPAT ANDA TENTANG INI?

Robert Pei: Memandangkan kegagalan untuk mencapai matlamat dan manfaat "kemerdekaan dalam Malaysia," terutamanya apabila Sarawak digesa untuk menyerahkan kemerdekaan sebenar untuk bersekutu dengan Malaya, keluar dan kemerdekaan nampaknya menjadi satu-satunya jalan untuk penentuan nasib sendiri yang sebenar bagi Sarawak. Undang-undang antarabangsa tidak melarang pemisahan, dan Sarawak mempunyai hak intrinsik untuk meninggalkan persekutuan jika diinginkan.

Permintaan Sarawak-Sabah untuk klausa Keluar dalam perbincangan MA63 telah ditolak oleh Pengerusi IGC Lord Lansdowne pada tahun 1963 apabila beliau menyatakan bahawa "mana-mana negeri yang secara sukarela memasuki persekutuan mempunyai hak intrinsik untuk berpisah pada bila-bila masa dan oleh itu tidak perlu dimasukkan dalam Perlembagaan".

Ia selalu didakwa oleh golongan federalis bahawa Malaysia adalah satu persekutuan bebas tetapi dalam masa yang sama, mereka berhujah bahawa Perkara 7 daripada 20 Perkara Sabah melarang "pemisahan". Memorandum 20 Perkara Sabah bukanlah perjanjian yang mengikat secara undang-undang dan ia tidak ditandatangani oleh Malaya yang menegaskan Perkara 7. Ini telah dikecualikan daripada Perlembagaan Persekutuan 1957 yang dipinda dan diterima sebagai Perlembagaan Malaysia.

Jika MA63 terbukti tidak sah di mahkamah antarabangsa PBB, Malaysia akan terbukti telah "dibentuk" tanpa asas undang-undang. Maka, bantuan PBB mesti diminta untuk mendapatkan kemerdekaan secara aman. Malaya mesti segera mengembalikan kedaulatan dan wilayah kepada Sarawak dan Sabah.

Sebuah parti politik yang dipilih atas janji untuk mencari kemerdekaan akan mempunyai mandat untuk mengambil tindakan yang sesuai, termasuk mengisytiharkan pengisytiharan kemerdekaan unilateral (UDI) atau mengadakan referendum. Parti GPS tidak seharusnya menghalang usaha untuk mencapai kemerdekaan, kerana penentuan nasib sendiri yang sebenar adalah matlamat utama bagi rakyat Sarawak.